Αυτό είναι το βασικό νόημα των όσων αναφέρει εδώ ο Αριστοτελης. Ποια είναι όμως η σημασία όλων αυτών για εμάς σήμερα; Ποιο είναι τελικά το δημοκρατικό πρόταγμα της εποχής μας; Ποια ακριβώς Δημοκρατία θέλουμε; Ποια είναι η Δημοκρατία εκείνη στην οποία δεν χωρούν δημαγωγοι; Ποια είναι η Δημοκρατία εκείνη στην οποία οι εκάστοτε πλειοψηφίες δεν καταδυναστεύουν την κοινωνία; Ποια είναι τέλος η Δημοκρατία που εφαρμόζει το κοινό συμφέρον, αυτό δηλαδή που συμφέρει και είναι ωφέλιμο για όλα τα μέλη μιας κοινωνίας; Αυτά είναι μερικά απο τα ερωτήματα που καλούμαστε να απαντήσουμε, αν μας ενδιαφέρει η Δημοκρατία στην αυθεντική της έκφραση. Κι ο τρόπος να τα απαντήσουμε είναι σε συνάρτηση με το ζητούμενο της εποχής μας. Ποιο είναι όμως αυτό;
Κατά την γνώμη μου, το ζητούμενο σήμερα περιλαμβάνει τρία ξεχωριστά βήματα• αρχικά να μπορέσουμε ως κοινωνία να προσδιορισουμε τα στοιχεία εκείνα που εκφράζουν το κοινό συμφέρον του συνόλου της κοινωνίας μας. Στην συνέχεια, αυτά τα στοιχεία να τα θεσπίσουμε ως τους ανώτατους νόμους της ελληνικής κοινωνίας σε επίπεδο Συντάγματος. Τέλος, να θεμελιωσουμε ένα δημοκρατικό πολίτευμα που θα εφαρμόζει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο αυτούς τους ανώτατους νόμους της πολιτείας μας και ταυτόχρονα θα αποτρέπει την κατάλυση τους. Κάτι τέτοιο βέβαια, αν επιτευχθεί, θα έχει ευεργετικές επιπτώσεις στην συνολική θεσμική λειτουργία της πολιτείας μας. Σε μια τέτοια περίπτωση, το κοινό συμφέρον, όπως αυτό θα εκφράζεται στους συνταγματικους νόμους που η κοινωνία έχει προηγουμένως θεσπίσει, θα είναι αυτό που κυριαρχεί κι όχι οι δημαγωγοί και οι πρόσκαιρες πλειοψηφίες που παρασύρονται από αυτούς, ενάντια στην θεσπισμενη κυρίαρχη βούληση της κοινωνίας.
Αν λοιπόν το ζητούμενο είναι να καθορίσουμε το κοινό συμφέρον, στην συνέχεια να το θεσπίσουμε και τέλος να το εφαρμόσουμε, εύλογα αναρωτιέται κανείς ποιο είναι το καταλληλότερο πολίτευμα για να το πετύχουμε. Κι εφόσον μιλάμε για Δημοκρατία, τότε με ποιας μορφής Δημοκρατία θα το κατορθωσουμε αυτό; Ποια είναι εκείνη η μορφή της Δημοκρατίας, δηλαδή, που παρέχει το θεσμικό πλαίσιο σε μια κοινωνία ώστε να κάνει πράξη αυτό που την συμφέρει, χωρίς να εξουσίαζεται ούτε από ολιγαρχικες μειοψηφίες αλλά ούτε κι από οχλοκρατικες πλειοψηφίες;
Σύμφωνα με όσα μας παραδίδει ο Αριστοτέλης, η Δημοκρατία που επιτρέπει σε μια κοινωνία να πετύχει τον στόχο της, ο οποίος όπως είπαμε είναι η εφαρμογή του κοινού συμφέροντος, οφείλει να λειτουργεί ως εξής: το κοινό συμφέρον, αυτό δηλαδή που ωφελεί και τον κάθε πολίτη χωριστά και την πόλη στο σύνολο της, εκφράζεται μέσα από τους κοινούς νόμους της πόλεως τους οποίους οι πολίτες έχουν από κοινου θεσπίσει (Αριστοτελης, Πολιτικά). Έτσι λοιπόν για να εφαρμοστεί το κοινό συμφέρον πρέπει υποχρεωτικά να εφαρμοστούν οι νόμοι της πόλεως, οι οποίοι αποτελούν και την μοναδική επίσημη έκφραση αυτού του συμφέροντος. Ο ρόλος αυτός, της εφαρμογής του κοινού συμφέροντος, ανήκει στις θεσπισμενες αρχές. Οι αρχές, το σύνολο δηλαδή των πολιτειακων αξιωμάτων που υπάρχουν σε μια πολιτεία, θεσπίζονται για να ασκούν διοίκηση σύμφωνα με το κοινό συμφέρον. Επειδή όμως όπως είπαμε, το κοινό συμφέρον έχει σε μια πολιτεία την μορφή του νόμου, οι αρχές υποχρεούνται τελικά να ασκούν διοίκηση και να λαμβάνουν τις αποφάσεις σύμφωνα με τους νόμους. Εδώ λοιπόν είναι που έχουμε την Δημοκρατία όπου κυρίαρχος είναι ο νόμος, διότι αυτός εκφράζει επίσημα το κοινό συμφέρον της πολιτείας. Όταν λόγω των κοινωνικών συνθηκών και συγκυριών το κοινό συμφέρον αλλάζει τότε η Δημοκρατία δίνει τα θεσμικα εργαλεία στους πολίτες να αλλάζουν και τον νόμο, αφού το ένα αποτελει φυσική συνέχεια του άλλου και Δημοκρατία χωρίς διαρκή αυτοθέσμιση δεν υπάρχει. Σε αυτήν την μορφή της Δημοκρατίας, η εκκλησία του Δήμου ή η συνέλευση του λαού εκδίδει ψηφίσματα μόνο για ειδικές περιπτώσεις• είτε όταν δεν υπάρχει νόμος που να καθορίζει τι πρέπει να γίνει, είτε όπως μας λέει κι ο Αριστοτέλης για να αντιμετωπιστούν οι λεπτομέρειες εκείνες που δεν καλύπτει η γενικότητα του νόμου. Συνεπώς όταν κάποιος παίρνει τον λόγο στην εκκλησία του Δήμου και, ενώ υπάρχει νόμος που ορίζει τι πρέπει να γίνει, αυτός φέρνει το ζήτημα στην κρίση του λαού και ο λαός το αποδέχεται, τότε ο δημαγωγος και ο λαός έχουν από κοινού καταλύσει την δημοκρατική νομιμότητα και λειτουργούν ως κοινοί τυραννοι. Άρα λοιπόν, η Δημοκρατία για να καταφέρει να προασπίσει επιτυχώς το κοινό συμφέρον οφείλει να ειναι αμείλικτη με εκείνους που αμφισβητούν την κυριαρχία των νόμων της και επιδιώκουν την κατάλυση τους, παραμερίζοντας τους θεσμούς που έχει θέσει. Σε αντίθετη περίπτωση, αν η Δημοκρατία αποτύχει, τότε ξεπεφτει, αλλοιώνεται, εκφυλιζεται. Τι σχέση μπορεί να έχουν όμως όλα αυτά με εμάς και την σύγχρονη εποχή μας;
Αν όσα περιγράψαμε παραπάνω τα αναγαγουμε στο σήμερα, θα λέγαμε ότι η Δημοκρατία που κάνει πράξη το κοινό συμφέρον μιας κοινωνίας θα λειτουργούσε κάπως έτσι• η κοινωνία αρχικά κατοχυρώνει στο Σύνταγμα της τους ανώτατους νόμους που εκφράζουν το κοινό συμφέρον των μελών της. Οι συνταγματικοί αυτοί νόμοι αποτελούν το απόλυτο κριτήριο σύμφωνα με το οποίο ασκούνται όλες οι εξουσίες. Είναι επίσης αυτοί που καθορίζουν το πλαίσιο στο οποίο ασκούν τις αρμοδιότητες τους τα διάφορα πολιτειακα όργανα. Αυτό σημαίνει πως όταν κάποιο θεσμικό όργανο προτείνει έναν νόμο, μια πολιτική ή ένα νέο κυβερνητικό μέτρο, πρέπει, προτού αυτό τεθεί στην κρίση της κοινωνίας, να αποδείξει ότι η πρόταση του δεν παραβιάζει αλλά προασπίζει το θεσπισμενο κοινό συμφέρον (Σύνταγμα). Ένας τρόπος να τηρείται αυτός ο κανόνας είναι να υποχρεούται το όργανο που εισηγείται την πρόταση να αιτιολογησει 1) ποιο συνταγματικο νόμο εξυπηρετεί η πρόταση του και 2) με ποιον τρόπο η έγκριση της πρότασης του θα ωφελήσει το σύνολο της κοινωνίας. Αυτό το στάδιο, με το οποίο ελέγχεται εξονυχιστικα κάθε εισήγηση και πρόταση, φαίνεται απαραίτητο την στιγμή που όλοι οι νόμοι που ψηφίζονται, όλες οι πολιτικές που ακολουθούνται, όλα τα μέτρα που λαμβάνονται σε μια πολιτεία, δεν έχουν άλλο λόγο ύπαρξης απο την βέλτιστη εφαρμογή του κοινού συμφέροντος• να διευκολύνουν δηλαδή ολοένα και περισσότερους πολίτες κάθε φορά, αν όχι όλους, να απολαύσουν στον μέγιστο βαθμό τα κοινωνικά και πολιτικά αγαθά εκείνα που η ίδια η κοινωνία έχει θέσει στο Σύνταγμα της. Κάτι τέτοιο, αν ίσχυε, θα λειτουργούσε ως ασπίδα προστασίας της Δημοκρατίας απέναντι στους κάθε λογής επιτήδειους που επιδιώκουν δικούς τους ιδιοτελείς σκοπούς ενάντια στο κοινό συμφέρον. Με ορισμένους μάλιστα θεσμούς ακόμα, όπως π.χ. την παραδειγματική τιμωρία εκείνου που τολμά να προτείνει νόμο ενάντια στο κοινό συμφέρον (κάτι που ίσχυε στην αρχαία Αθηναϊκή Δημοκρατία) ή την αυστηρή απαγόρευση να τίθεται στην κρίση του λαού ζήτημα το οποίο έχει ήδη κριθεί απο τον συνταγματικό νόμο που έχει θέσει η κοινωνία, το δημοκρατικό πολίτευμα θα στερεωθει σε ακόμα πιο στέρεες βάσεις και θα μειωθεί δραματικα η δυνατότητα των εχθρών της Δημοκρατίας να την χειραγωγησουν και να την εκμεταλλευτούν προς όφελος τρίτων.
Σύμφωνα με όσα αναλύσαμε παραπάνω, βλέπουμε ότι διαμορφώνεται ένα δημοκρατικό πολίτευμα όπου ο συνταγματικός νόμος είναι ο απόλυτος κυρίαρχος, διότι σε αυτόν η κοινωνία έχει εναποθέσει την εφαρμογή και την προάσπιση του κοινού συμφέροντος. Σε αυτό το πολίτευμα, όπου τελικά το κοινό συμφέρον είναι αυτό που κυριαρχεί μέσω των συνταγματικών νόμων, δεν είναι δυνατόν να υπάρξει χώρος για δημαγωγία, η οποία μπορεί να οδηγήσει πέρα απο την κατάλυση των θεσμών και στην παραβίαση των συμφερόντων της κοινωνίας. Σε αυτό το πολίτευμα, δια της θεσμικής ανωτεροτητας του συνταγματικού νόμου τον οποίο υπηρετούν όλα τα όργανα της πολιτείας, το κοινό συμφέρον προστατεύεται από τους επιτήδειους που θέλουν να το αλλοιώσουν αλλά ακόμα κι από τον «κακό εαυτό» που είναι δυνατόν να εκδηλώσει μια κοινωνία, όταν χειραγωγείται, κατευθύνεται και κυριαρχείται από τα κατώτερα ένστικτα της.
Σε αυτό το πολίτευμα λοιπόν, όπου το κοινό συμφέρον της κοινωνίας θριαμβεύει και δεν δημαγωγειται, ούτε γίνεται αντικείμενο αλλοίωσης απο χειραγωγουμενες πλειοψηφίες, οφείλουμε να στηρίξουμε την Δημοκρατία μας. Θεμέλιος λίθος μιας τέτοιας Δημοκρατίας δεν μπορεί παρά να είναι η θέσπιση ενός καινούργιου Συντάγματος απο την ίδια την κοινωνία, στο οποίο θα καθορίζεται η έννοια του κοινού συμφέροντος όπως αυτό το αντιλαμβάνεται η ελληνική κοινωνία την στιγμή της δημιουργίας του. Αυτό το κοινό συμφέρον θα κληθεί να το εφαρμόσει και να το υπερασπιστεί η Δημοκρατία που μόλις περιγράψαμε.
Αναστάσιος Π. Συριανός
Αναστάσιος Π. Συριανός 