Το κοινό συμφέρον κατά τους Πλάτωνα και Αριστοτέλη (απόσπασμα βιβλίου)

[Ακολουθεί απόσπασμα από το βιβλίο «Το κοινό συμφέρον και πώς εξασφαλίζεται»]

Η έννοια του κοινού συμφέροντος είναι από τα πολύ παλιά χρόνια βαθιά ριζωμένη στο αξιακό σύστημα των Ελλήνων, όπως φαίνεται τόσο από τον αρχαιοελληνικό φιλοσοφικό στοχασμό όσο και από αυτήν καθ’ αυτήν την αρχαιοελληνική πολιτειακή θέσμιση.

Κάθε τι, επιστήμη ή τέχνη, αποσκοπεί σε ένα αγαθό, μας λέει ο Αριστοτέλης· «ἐπεὶ δ’ ἐν πάσαις μὲν ταῖς ἐπιστήμαις καὶ τέχναις ἀγαθὸν τὸ τέλος»[1] . Η σπουδαιότερη δε από όλες, η πολιτική τέχνη, αποσκοπεί στο κοινό συμφέρον όλων των πολιτών κι όχι στο προσωπικό συμφέρον του πολιτικού, αφού το κοινό συμφέρον ενώνει τις πολιτικές κοινωνίες, ενώ το προσωπικό συμφέρον τις διασπά· «πολιτικῇ καὶ ἀληθεῖ τέχνῃ οὐ τὸ ἴδιον ἀλλὰ τὸ κοινὸν ἀνάγκη μέλειν—τὸ μὲν γὰρ κοινὸν συνδεῖ, τὸ δὲ ἴδιον διασπᾷ τὰς πόλεις»[2]. Οι πολιτικές κοινωνίες, άλλωστε, εξ αρχής συστάθηκαν για χάρη του κοινού συμφέροντος, και οι νομοθέτες αυτό επιδιώκουν κι αυτό λένε ότι είναι το δίκαιο σε μια πόλη· «ἡ πολιτική δε κοινωνία τοῦ συμφέροντος χάριν δοκεῖ καί έξ άρχῆς συνελθείν και διαμένειν. τούτου γαρ και οι νομοθέται στοχάζονται και δίκαιόν φασίν εἶναι το κοινή συμφέρον»[3]. Το δίκαιο λοιπόν είναι αυτό που συμφέρει το σύνολο της πολιτικής κοινωνίας κι αποτελεί την ύψιστη επιδίωξη της πολιτικής εξουσίας το οποίο πρέπει να εφαρμόζεται ισότιμα σε όλους τους πολίτες· «ἔστι δὲ τὸ πολιτικὸν ἀγαθὸν τὸ δίκαιον, τοῦτο δ’ ἐστὶ τὸ κοινῇ συμφέρον, δοκεῖ δὴ πᾶσιν ἴσον τι τὸ δίκαιον εἶναι»[4].

Ακριβώς, όμως, επειδή το κοινό συμφέρον ταυτίζεται με το δίκαιο σε μια πολιτεία, μπορούμε να ξεχωρίσουμε τις δίκαιες από τις άδικες πολιτείες ανάλογα με το αν τηρούν ή όχι την αρχή του κοινού συμφέροντος. Όπως μας εξηγεί ο Αριστοτέλης, όσες πολιτείες πράγματι επιδιώκουν το κοινό συμφέρον αυτές είναι ορθές και απολύτως δίκαιες, ενώ όσες επιδιώκουν μόνον το προσωπικό συμφέρον εκείνων που κατέχουν την εξουσία, αυτές χάνουν τον στόχο τους και καταλήγουν να είναι δεσποτικές· «φανερὸν τοίνυν ὡς ὅσαι μὲν πολιτεῖαι τὸ κοινῇ συμφέρον σκοποῦσιν, αὗται μὲν ὀρθαὶ τυγχάνουσιν οὖσαι κατὰ τὸ ἁπλῶς δίκαιον, ὅσαι δὲ τὸ σφέτερον μόνον τῶν ἀρχόντων, ἡμαρτημέναι πᾶσαι καὶ παρεκβάσεις τῶν ὀρθῶν πολιτειῶν: δεσποτικαὶ γάρ, ἡ δὲ πόλις κοινωνία τῶν ἐλευθέρων ἐστίν»[5]. Συνεπώς, για να διατηρείται μία πόλη[6] ελεύθερη και να μην καταλήξει να είναι δεσποτική, οφείλει πρώτα και πάνω από όλα τα άλλα να λειτουργεί σύμφωνα με την αρχή του κοινού συμφέροντος, το οποίο αποτελεί και τον πρωταρχικό λόγο για τον οποίο συστάθηκε. Μάλιστα, όπως θα φανεί και στην συνέχεια, οι Αθηναίοι ξεπέρασαν κατά πολύ την αρχική αυτή επιδίωξη, με αποτέλεσμα η έννοια του κοινού συμφέροντος να εισχωρήσει τόσο βαθιά στους θεσμούς και τους νόμους της πόλης ώστε να καθιστά ανέφικτη την λειτουργία της με οποιαδήποτε άλλη αρχή πέραν του κοινού συμφέροντος.

---

[1] Αριστοτέλης, Πολιτικά Γ 1282b, 14-15

[2] Πλάτων, Νόμοι 875α

[3] Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια Θ, 9, 1160al l-14

[4] Αριστοτέλης, Πολιτικά Γ 1282b, 16-20

[5] Αριστοτέλης, Πολιτικά Γ 1279 a 16-20

[6] Κράτος με την σημερινή ορολογία.