Η Ελβετία,
δεν είναι μόνο διάσημη για τα ρολόγια της, τους σουγιάδες της και τις σοκολάτες της. Κι ούτε μόνο για το τραπεζικό της σύστημα και την πολιτική της ουδετερότητας που ακολουθεί. Είναι επίσης διάσημη για την δημοκρατία της και χαίρει ιδιαίτερης εκτίμησης από τους γνώστες, διότι την θεωρούν ως την χώρα με το κορυφαίο σύγχρονο παράδειγμα εφαρμογής αυτού του πολιτεύματος.
Πράγματι, η Ελβετία μας προσφέρει ένα εξαιρετικό, αν όχι το κορυφαίο παράδειγμα εφαρμογής της δημοκρατίας στην εποχή μας, όχι όμως για τον λόγο που πιστεύουν οι περισσότεροι. Η Συνταγματική κατοχύρωση της νομοθετικής πρωτοβουλίας των πολιτών για την αλλαγή του Συντάγματος ή την θέσπιση νέου νόμου ύστερα από την συγκέντρωση χιλιάδων υπογραφών, όπως έχω εξηγήσει και στα βιβλία μου και σε βίντεο, δεν αποτελούν παραδείγματα δημοκρατίας και για αυτό κανένας από τους υπογραφικούς αυτούς θεσμούς δεν αποτελεί τον λόγο που επαινώ την Ελβετία ως σύγχρονο εφαρμοσμένο δημοκρατικό πρότυπο.
Η Ελβετία, για εμένα, κατέχει δίκαια την πρωτοκαθεδρία στην εφαρμογή της δημοκρατίας για έναν άλλον πολύ σημαντικό αλλά άγνωστο στους πολλούς λόγο κι αυτός είναι το γεγονός ότι έχει θεσμοθετημένο το Landsgemeinde, δηλαδή την συνέλευση όλων των πολιτών, η οποία λειτουργεί ως το όργανο με την κύρια πολιτική αρμοδιότητα σε δύο Καντόνια (δήμοι ή περιφέρειες της Ελβετίας), στο Appenzell και στο Glarus.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.
Μία μοναδική γιορτή που προσελκύει πλήθη κόσμου από ολόκληρη την Ελβετία κι όχι μόνο
Το Landsgemeinde αποτελεί μία αληθινή γιορτή της δημοκρατίας και αυτό οι Αππενζέλιοι μας το έδωσαν να το καταλάβουμε για τα καλά. Το θετικό κλίμα και την ανεβασμένη διάθεση των κατοίκων την αισθανόσουν ήδη από τα διάφορα σημεία εισόδου στην πόλη, βλέποντας τους ανθρώπους να φορούν τα καλά τους και να συζητάνε εύθυμα καθώς συνέρρεαν στην πλατεία κατά εκατοντάδες από τον κεντρικό δρόμο. Ένα πρόσθετο χαρακτηριστικό που παρατηρεί κανείς στην ενδυμασία των ανδρών, είναι το σπαθί που οι περισσότεροι φέρουν ως αποδεικτικό της πολιτικής τους ιδιότητας – υπενθυμίζοντας την μακραίωνη παράδοση του Landsgemeinde που φτάνει στις αρχές του 15ου αιώνα και κατά άλλους στα τέλη του 14ου αιώνα.
Τα πάντα ξεκινάνε από το πρωί στις 9 πμ στην εκκλησία. Αφού ολοκληρωθεί η θεία λειτουργία στον ιερό ναό του Αγίου Μαυρικίου, τα διάφορα καφέ θα γεμίσουν με κόσμο καθώς ο χρόνος μετράει αντίστροφα για τις τις 12 το μεσημέρι. Τότε είναι που από το Δημαρχείο θα ξεκινήσει το εορταστικό δρώμενο της ημέρας – τα μέλη της δημοτικής αρχής και τα μέλη της δικαστικής αρχής φορώντας τις επίσημες στολές τους θα παρελάσουν υπό την συνοδεία της τοπικής φιλαρμονικής κατά μήκος του κεντρικού δρόμου με αργό ρυθμικό βήμα μέχρι την κεντρική πλατεία όπου θα διεξαχθεί η συνέλευση.
Ένα υπέροχο δρώμενο που αποτελεί έναν τρόπο για την κοινότητα να πει «ευχαριστώ» και να αποδώσει τις πρέπουσες τιμές στους άρχοντες, άνδρες και γυναίκες, που επωμίστηκαν να υλοποιήσουν τις αποφάσεις της συνέλευσης της προηγούμενης χρονιάς και διαχειρίστηκαν τα θέματα της κοινότητας για χάρη των κατοίκων και προς όφελός τους. Όμως είναι τέτοια η χάρη και η κομψότητα με την οποία κινούνται όλοι, μουσικοί, άρχοντες και σημαιοφόροι, που θα μπορούσε κάλλιστα να πρόκειται για κάποιο δρώμενο σχεδιασμένο από την τουριστική επιτροπή της κοινότητας για να προσελκύσει επισκέπτες. Δεν προκαλεί συνεπώς απορία που αυτή η ημέρα η αφιερωμένη στην συνέλευση των πολιτών του Άππενζελ, η οποία πραγματοποιείται κάθε χρόνο την τελευταία Κυριακή του Απριλίου πάντα, συγκεντρώνει επισκέπτες από όλη την Ελβετία σαν να πρόκειται για κάποιο μοναδικό αξιοθέατο ή για κάποιο φυσικό φαινόμενο που παρατηρείται μόνο μία φορά τον χρόνο. Εκτός από εμένα, που ήμουν ο πιο αναπάντεχος επισκέπτης εκεί, υπήρχαν επίσης ένας Γερμανός ο Ντένις από το Μόναχο και κάποιοι Νορβηγοί δημοσιογράφοι και φωτογράφοι.
Οι εντυπώσεις μου από την συνέλευση
Η κεντρική πλατεία του Άππενζελ, της πρωτεύουσας του ομώνυμου Καντονιού, είναι ο χώρος που διεξάγεται η συνέλευση. Σιδερένιες βέργες που ενώνονται με κομμάτια σκοινιού σηματοδοτούν το «δακτυλίδι», τον χώρο εντός του οποίου επιτρέπεται να εισέρχονται μόνο οι πολίτες με την επίδειξη της ειδικής καρτέλας ή του σπαθιού, κι ο οποίος θα αποτελέσει τον τόπο όπου η συνέλευση των Αππενζέλιων θα συνέλθει για να λάβει κυριαρχικά τις αποφάσεις για όλα τα θέματα της φετινής Landsgemeinde.
Έχοντας ήδη επικοινωνήσει με την Μικαέλα από την γραμματεία του Δήμου του Άππενζελ, έχω εξασφαλίσει κάρτα εισόδου για την δημοσιογραφική κάλυψη της συνέλευσης και θα πάρω κι εγώ την θέση μου μαζί με τους υπόλοιπους «συναδέλφους». Αφού λάβω την κάρτα μου από την Μικαέλα, θα δείξει ενδιαφέρον για την περίπτωσή μου η Γιούλια, ανταποκρίτρια της τοπικής εφημερίδας και θα με ενημερώνει τακτικά για όσα γίνονται και συζητιούνται κατά την διάρκεια της συνέλευσης, ενώ θα μου αφιερώσει και μερικές γραμμές στο άρθρο που θα ανεβάσει αργότερα στην ηλεκτρονική έκδοση της εφημερίδας.
Στις 11:55 πμ που πηγαίνουμε στο Δημαρχείο για να αρχίσει η παρέλαση, η πλατεία είναι σχεδόν άδεια με μόνο μερικούς ηλικιωμένους να έχουν πάρει θέση στα 150 περίπου καθίσματα που έχουν τοποθετηθεί έμπροσθεν των εδράνων. Στις 12:30 που θα επιστρέψω η πλατεία είναι κατάμεστη, ώστε ο προεδρεύων θα αναγκαστεί να ζητήσει από το κοινό να συγκλίνει προς το εσωτερικό της πλατείας και να δημιουργηθεί έτσι περιμετρικά λίγος επιπλέον χώρος για ακόμη περισσότερους πολίτες που συνεχίζουν να καταφτάνουν.
Στις δύο ώρες και δέκα λεπτά περίπου που διήρκησε η συνέλευση, μου έκανε εντύπωση η τάξη, η ησυχία και η ομαλότητα με την οποία κυλούσαν τα πράγματα καθώς το ένα θέμα διαδέχονταν το άλλο, γίνονταν οι παρεμβάσεις των πολιτών από την συνέλευση και διενεργούνταν οι ψηφοφορίες. Πραγματικά ήταν αξιοθαύμαστο να βλέπεις να εξελίσσεται όλη αυτή η διαδικασία για δύο ολόκληρες ώρες σε μία κατάμεστη πλατεία με ίσως και πάνω από 2.500-3.000 πολίτες να συμμετέχουν χωρίς παρατράγουδα, χωρίς την παραμικρή παραφωνία.
Καθ’ όλη την διάρκεια της συνέλευσης, οι Αππενζέλιοι παρακολουθούσαν με προσοχή, απόλυτα συγκεντρωμένοι και σιωπηλοί, καθώς τους παρουσιάζονταν τα θέματα και καλούνταν να ψηφίσουν, είτε για τα διάφορα αξιώματα είτε για τα πολιτικά ζητήματα. Σημειωτέον, ότι για όλα τα θέματα που τέθηκαν σε ψήφοφορία είχε εκδοθεί ένα μικρό βιβλιαράκι με τίτλο «Συνέλευση της Κοινότητας – Ατζέντα 2024», προφανώς για να είναι οι πολίτες ενημερωμένοι και έτοιμοι όταν θα καλούνταν να ψηφίσουν.
Όσον αφορά τον τρόπο ψηφοφορίας τώρα, η συνέλευση του Άππενζελ ακολουθεί την μέθοδο της χειροτονίας, την ανάταση δηλαδή του χεριού από όποιον πολίτη θέλει να ψηφίσει «ναι» κάθε φορά που πρέπει να ληφθεί μία απόφαση για ένα θέμα. Αυτό είναι ένα κρίσιμο σημείο για την ομαλή έκβαση της συνέλευσης όπου χρειάζεται η έμπειρη ματιά και διάκριση του Δημάρχου που προεδρεύει της διαδικασίας, ώστε να παρατηρεί και να αξιολογεί σωστά αν τα σηκωμένα χέρια αποτελούν πλειοψηφία ή όχι. Η φανερή ψηφοφορία ίσως ξενίζει μερικούς, όμως αποτελεί αναμφίβολα ένα εξαιρετικό και πάνω από όλα πρακτικό εργαλείο για να μπορεί να διαδέχεται γρήγορα η μία ψηφοφορία την άλλη, χωρίς περιττές χρονοτριβές και καθυστερήσεις για την καταμέτρηση των ψήφων, αφού μόνο έτσι θα μπορούσαν οι πολίτες να ψηφίσουν τόσες πολλές φορές σε μία συνέλευση – κάποια στιγμή έχασα το μέτρημα κι εκτιμώ ότι πρέπει να ψήφισαν γύρω στις 10-15 φορές σε αυτές τις δύο ώρες και κάτι.
Μία σύγχρονη Πνύκα κάτω από τις Ελβετικές Άλπεις
Κλείνοντας, η θεσμική εξουσία της Landsgemeinde όπως την έζησα από κοντά, δεν είναι άλλο από την ελβετική εκδοχή της αρχαίας ελληνικής «εκκλησίας του δήμου» και μεταφέρεται στην πράξη ως εξής:
1) ως εξουσία του σώματος των πολιτών να εκλέγει τους δημοτικούς άρχοντες και τους δικαστές, διατηρώντας την δύναμη να ανανεώνει αυτούς που κάνουν καλά την δουλειά τους ή να προτείνει άλλους για αντικαταστάτες τους,
2) ως εξουσία του σώματος των πολιτών να αποφασίζει τελεσίδικα αν θα εγκρίνει τις προτάσεις για αλλαγές στο Σύνταγμα,
3) ως εξουσία του σώματος των πολιτών να προτείνει νέους νόμους και να αποφασίζει αν θα τους αποδεχτεί ή όχι,
4) ως εξουσία του σώματος των πολιτών να εγκρίνει και να διαμορφώνει τον προϋπολογισμό του Καντονιού,
5) ως εξουσία του σώματος των πολιτών να αποφασίζει αν θα γίνουν έργα υποδομής και ανάπτυξης και ποια θα είναι αυτά.
Αυτές είναι οι 5 εξουσίες που τις είδα και τις άκουσα δια ζώσης να εφαρμόζονται στην πράξη από τους πολίτες του Appenzell.
Τα πρώτα διδάγματα από την εμπειρία μου στο Άππενζελ
Να λοιπόν που υπάρχουν όχι ένα αλλά δύο μέρη (Appenzell & Glarus), ακριβώς δίπλα μας στην ευρωπαϊκή γειτονιά, όπου οι άνθρωποι αφού πρώτα κατάφεραν να παραμείνουν πολιτικά ελεύθεροι και να εδραιώσουν την πολιτική τους ελευθερία μέσα από την συνταγματική τους τάξη, μπόρεσαν να απαρνηθούν το σύγχρονο αντί-δημοκρατικό μοντέλο. Κι αφού κατάφεραν αυτό, να’ τοι σήμερα να συνεχίζουν μία παράδοση 600 και πλέον ετών χωρίς την παραμικρή διάθεση να συζητήσουν καν την πιθανότητα ακύρωσης ή αντικατάστασής της – ίσα ίσα που η ευχή που μου εξέφρασε ένας Ελβετός στο τέλος της ημέρας είναι να μπορεί να δίνει το παρών στην συνέλευση κάθε χρόνο, κάτι σαν το δικό μας «και του χρόνου» που λέμε στις δικές μας γιορτές και συναθροίσεις.
Να λοιπόν που οι ζηλευτοί Αππενζέλιοι μας δείχνουν τον δρόμο και μας αποδεικνύουν ότι η δημοκρατία είναι εφαρμόσιμη στην πράξη, ότι η συνέλευση είναι ο τρόπος με τον οποίο η δημοκρατία βιώνεται, ότι μεγάλοι αριθμοί ανθρώπων μπορούν να συνέρχονται ήσυχα και με τάξη, ότι η λήψη των αποφάσεων μπορεί να γίνεται σε εύλογο χρονικό διάστημα όταν έχεις κάνει κατάλληλη προετοιμασία πάνω στα θέματα της ημερήσιας διάταξης κι εφαρμόζεις την κατάλληλη μέθοδο για να ψηφίζεις και να βγαίνει το αποτέλεσμα άμεσα.
Μα πάνω από όλα, με τον τρόπο που ζουν και απολαμβάνουν αυτήν την τόσο ξεχωριστή για αυτούς ημέρα, οι φίλοι από το Άππενζελ μας θύμισαν ότι η συμμετοχή στην συλλογική λήψη των αποφάσεων σε μία κοινότητα δεν είναι μόνο εκ των ων ουκ άνευ για ελεύθερους και ίσους πολίτες, αλλά ότι είναι και αναγκαίο συστατικό για την πληρέστερη εμπέδωση του αισθήματος πληρότητας και ικανοποίησης που μπορεί να αντλήσει κανείς από την ανθρώπινη ζωή του.
Αναστάσιος Π. Συριανός 