Ο έρωτας για την ευδαιμονία οδηγεί στην πολιτεία που ενεργεί για το κοινό συμφέρον

Οι αρχαίοι Έλληνες σοφοί μας έχουν δώσει όλες εκείνες τις διαχρονικές γνώσεις που βασίζονται στις αναλλοίωτες αλήθειες, τις οποίες χρειαζόμαστε όχι μόνο για να γνωρίζουμε και να αξιολογούμε σωστά τα πολιτεύματα, την πολιτική εξουσία και τους πολιτικούς, αλλά και για να μπορούμε να τα διορθώνουμε και να τα κάνουμε να συμβαδίζουν με το αγαθό, το μόνο πράγμα που έχει πραγματική αξία στην ζωή των ανθρώπων. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν και οι γνώσεις που θα προσπαθήσω να συνοψίσω παρακάτω.

Κάθε πολιτεία ζητά το αγαθό. Το αγαθό της πολιτείας είναι η ευδαιμονία κι ο δρόμος που οδηγεί σε αυτήν είναι το δίκαιο, όπως μας εξηγούν ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης. Το δίκαιο όμως είναι να λειτουργεί η πολιτεία για το κοινό συμφέρον όλων, τόσο των αρχόντων όσο και των αρχομένων. Όταν αυτό συμβαίνει, τότε η πολιτεία είναι ορθή, διαφορετικά είναι εσφαλμένη. Η ορθή πολιτεία λοιπόν είναι αυτή που υπηρετεί το κοινό συμφέρον όλου του οργανισμού. Κι αν αυτό που είναι ο στόχος του όλου, δηλαδή της πολιτείας, είναι αναγκαστικά ο στόχος για τον οποίο πρέπει να εργάζεται και το μέρος, δηλαδή ο πολίτης της πολιτείας, τότε το κοινό συμφέρον της πολιτείας είναι ο στόχος και των πολιτών. Όπως δηλαδή τα κύτταρα σε έναν οργανισμό πρέπει να εργάζονται για το καλό όλου του οργανισμού για να είναι ο οργανισμός υγιής, έτσι και οι πολίτες ως κύτταρα του πολιτικού οργανισμού (πολιτεία) πρέπει να εργάζονται για το καλό της πολιτείας αν θέλουν αυτή να είναι υγιής. Αφού όμως δεν υπάρχει πιο μεγάλο αγαθό που να τελειοποιεί την πολιτεία και τους πολίτες από την ευδαιμονία, τότε η ευδαιμονία της πολιτείας αναγκαστικά είναι ο στόχος και η επιθυμία των πολιτών. Κι επειδή όπως είπαμε, η ευδαιμονία κατακτιέται μέσα από το δίκαιο το οποίο είναι στην ουσία το κοινό συμφέρον, άρα το κοινό συμφέρον είναι αυτό που πρέπει να επιθυμούν οι πολίτες, και για αυτό να εργάζονται και αυτό να επιδιώκουν.

Όλα αυτά, το να εργάζεσαι για κάτι, να επιδιώκεις και να επιθυμείς έναν στόχο, είναι δηλωτικά του έρωτα, με την φιλοσοφική έννοια του όρου. Ο έρωτας όμως είναι πρωτίστως έρωτας για το κάλλος, όπως λέει ο Πλάτων, συνεπώς σε πολιτικό επίπεδο αυτό το οποίο επιθυμούν οι πολίτες πρέπει να είναι όμορφο. Όμως αφού κάθε αγαθό είναι αναγκαστικά και όμορφο, τότε το σπουδαιότερο αγαθό που όπως είπαμε είναι η ευδαιμονία της πόλεως είναι και το ομορφότερο, ώστε ο έρωτας των πολιτών για την ευδαιμονία να είναι ο μέγιστος πολιτικός έρωτας. Ο μέγιστος έρωτας ωστόσο δεν μπορεί παρά να είναι και ορθός. Έτσι, ο ορθός έρωτας των πολιτών είναι ο έρωτας για την ορθή πολιτεία, την πολιτεία που είναι δίκαιη και λειτουργεί για το κοινό συμφέρον. Αυτή είναι η ορθή και σωστή επιθυμία που πρέπει να έχουμε, αν θέλουμε να είμαστε σωστοί πολίτες και χρήσιμοι για την κοινωνία.

Όταν όμως ο πολιτικός έρωτας των πολιτών δεν στρέφεται προς αυτήν την κατεύθυνση, τότε παύει να είναι ορθός και όταν κάτι δεν είναι ορθό δεν μπορεί να είναι ούτε όμορφο ούτε αγαθό ούτε και δίκαιο. Κι αν ο έρωτας είναι επιθυμία για κάτι που δεν είναι ούτε όμορφο, ούτε δίκαιο, ούτε αγαθό τότε δεν είναι πράγματι έρωτας, αλλά έχει γίνει πάθος. Κι ένα από τα χειρότερα πάθη είναι το πάθος για την εξουσία καθώς αυτό γεννάει κάθε λογής ασχήμιες κι αδικίες. Η επιθυμία των πολιτών να έχουν την εξουσία στα χέρια τους θα πρέπει να εκπορεύεται από τον έρωτά τους για το αγαθό κι όχι από το πάθος τους για την εξουσία. Η εξουσία είναι μόνο το εργαλείο για να φτάσουμε στο πολιτικό αγαθό και για αυτό θα πρέπει να το χρησιμοποιούμε με τον σωστό τρόπο, ώστε η λάθος χρήση του εργαλείου να μην γίνει αιτία για την αδικία και την δυστυχία στην πολιτεία. Αυτό σημαίνει ότι οι πολίτες πρέπει εν τέλει να επιθυμούν και να θεωρούν καθήκον τους την κατάκτηση της ευδαιμονίας μέσα από την ορθή χρήση της εξουσίας. Κι ορθή χρήση της εξουσίας έχουμε όταν την χρησιμοποιούμε για να οργανώσουμε την πολιτεία με τρόπο που μας οδηγεί στο επιθυμητό αποτέλεσμα, στον στόχο. Εύλογα λοιπόν θα αναρωτηθεί κανείς, με ποιόν τρόπο θα πρέπει να οργανώσουμε την πολιτεία μας ώστε να λειτουργεί για το κοινό συμφέρον των πολιτών της;

Για να απαντήσουμε, αρχικά θα πάρουμε ως βάση μας το αξίωμα ότι όπως είναι το όλον έτσι θα είναι και τα μέρη που το αποτελούν, κι αντίστροφα όπως είναι τα μέρη έτσι θα είναι και το όλον. Όταν αυτό το αξίωμα το μεταφέρουμε στα πολιτειακά ζητήματα, θα πρέπει να αποδεχτούμε ότι αν μία πολιτεία είναι αγαθή αναγκαστικά θα είναι αγαθά και τα μέρη από τα οποία αποτελείται. Αλλά κι αντίστροφα, αν τα μέρη μίας πολιτείας είναι αγαθά η πολιτεία που αυτά συνθέτουν θα είναι αναγκαστικά κι αυτή αγαθή. Η πολιτεία δηλαδή διαμορφώνει και διαμορφώνεται από τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν τα μέρη της. Αν το αγαθό που επιθυμούμε για την πολιτεία είναι το δίκαιο, τότε πρέπει να διαμορφώσουμε τα μέρη της πολιτείας ώστε όντας αυτά δίκαια να κάνουν και το σύνολο της πολιτείας δίκαιο. Οδηγός μας για να καταστήσουμε το κάθε μέρος της πολιτείας δίκαιο είναι να το κάνουμε να λειτουργεί με γνώμονα το κοινό συμφέρον όλων των πολιτών. Πώς γίνεται όμως αυτό;

Κάθε πολιτεία αποτελείται από τρία μέρη, όπως μας πληροφορούν ο Αρχύτας και ο Αριστοτέλης: τους νόμους, τους άρχοντες και τους αρχόμενους. Η ορθή χρήση της εξουσίας, ώστε να φτάσουμε στην ευδαιμονία και να ζήσουμε σε μία ορθή πολιτεία, θα ήταν να κάνουμε το κάθε μέρος της πολιτείας να λειτουργεί για το κοινό συμφέρον του συνόλου. Τόσο οι νόμοι, όσο και οι άρχοντες και οι αρχόμενοι θα πρέπει να ενεργούν για το κοινό συμφέρον όλων των πολιτών αφού μόνο εκείνο οδηγεί την πολιτεία στο αγαθό της ευδαιμονίας και την καθιστά αγαθή και δίκαιη.

Βλέπουμε λοιπόν ότι η ορθή χρήση της εξουσίας μέσα σε μία πολιτική κοινωνία δεν έχει να κάνει μόνο ή κυρίως με την συνηθισμένη καθημερινή πολιτική λειτουργία ψήφισης νόμων, λήψης και εκτέλεσης αποφάσεων, όπως γνωρίζουμε. Η ορθή άσκηση εξουσίας που οφείλουμε να κάνουμε, πρώτα από όλα αφορά την ορθή διακόσμηση της πολιτείας με νόμους, άρχοντες κι αρχόμενους που είναι εξ αρχής ρυθμισμένοι έτσι ώστε να εργάζονται για το καλό του συνόλου κι όχι μόνο για τον εαυτό τους. Το είδος αυτό της εξουσίας που πρέπει να ενεργοποιήσουμε και να ασκήσουμε ως κοινωνία, βρίσκεται πάνω από τα «συντεταγμένα» όργανα της πολιτείας όπως η Βουλή και η Κυβέρνηση, είναι υπεράνω αυτών αφού μπορεί να τα αλλάζει και να τα καταργεί κατά βούληση εφόσον το κρίνει απαραίτητο. Αυτή η εξουσία στην οποία αναφέρομαι είναι η πρωτογενής εξουσία που σήμερα στην συνταγματολογία αποκαλείται «συντακτική εξουσία», αφού κάνοντας χρήση αυτής της δύναμης η πολιτική κοινωνία συντάσσει τα όργανα και τους θεσμούς που ασκούν την εξουσία στην πολιτεία της. Αυτήν την εξουσία χρησιμοποιήσαμε μέσω των Συντακτικών Εθνοσυνελεύσεων κατά την διάρκεια της επανάστασης του 1821 και μέσω αυτής παράχθηκαν τα επαναστατικά Συντάγματα τα οποία καθόριζαν τον τρόπο άσκησης της πολιτικής εξουσίας αλλά και τις σχέσεις των μερών της αναδυόμενης τότε πολιτείας. Αυτήν την εξουσία πρέπει να χρησιμοποιήσουμε ξανά για να διαμορφώσουμε τα μέρη της πολιτείας μας κατά τον ορθό τρόπο ώστε να συνθέσουν μία ορθή ελληνική πολιτεία.

Συνεπώς, συνοψίζοντας όσα είπαμε, η πιο φυσική, βασική και θεμελιώδης επιθυμία των μελών μίας κοινωνίας είναι το «ευ ζην», το να ζουν δηλαδή ευτυχισμένοι μαζί με τους ομοίους τους. Καθώς όμως το «ευ ζην» πραγματώνεται μέσα από την πρακτική εφαρμογή της δικαιοσύνης, ο στόχος των πολιτών είναι η πολιτεία τους να λειτουργεί δίκαια κι εφόσον αυτό συμβαίνει όταν η πολιτική εξουσία ασκείται για χάρη του κοινού συμφέροντος όλων των πολιτών, το κοινό συμφέρον είναι σε τελική ανάλυση ο στόχος και της πολιτείας και των πολιτών και των πολιτικών.

Για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός και να κάνουμε το νεοελληνικό κράτος μία δίκαιη πολιτεία θα πρέπει να ανασύρουμε την πρωτογενή συντακτική εξουσία που βρίσκεται ανενεργή εντός της κοινωνίας και να την θέσουμε σε λειτουργία, φροντίζοντας ότι κάθε μέρος της πολιτείας θα λειτουργεί για το κοινό συμφέρον όλης της πολιτείας. Εφόσον αποφασίσουμε να κάνουμε αυτό το βήμα, κατόπιν θα πρέπει να ασχοληθούμε διεξοδικά με το κάθε μέρος της πολιτείας ξεχωριστά προκειμένου να το συντονίσουμε με το αγαθό που θα πρέπει να πραγματοποιεί.

Το να διασφαλίσουμε ότι οι νόμοι του κράτους εκφράζουν το κοινό συμφέρον, οι Κυβερνώντες (άρχοντες) μέσω του πολιτεύματος το πραγματοποιούν και οι πολίτες (αρχόμενοι) το προστατεύουν από το να παραβιάζεται, είναι η υψηλότερη μορφή εξουσίας που θα μπορούσαμε ποτέ να έχουν και να ασκήσουμε. Στην ουσία είναι η εφαρμογή της κυριαρχίας της κοινωνίας στην πράξη μέσα από την άσκηση της «συντακτικής εξουσίας». Είναι η ανώτερη μορφή εξουσίας η οποία μας απαλλάσσει από το αρρωστημένο πάθος για εξουσία κι απαιτεί αφ’ ενός να κατέχουμε την βέβαιη γνώση που οδηγεί στο επιθυμητό αποτέλεσμα κι αφ’ ετέρου να έχουμε την μαεστρία για να κάνουμε τις κατάλληλες παρεμβάσεις και ρυθμίσεις που χρειάζεται η πολιτεία με βάσει τις ισχύουσες κοινωνικές συνθήκες, τις ανάγκες της κοινωνίας, την ποιότητα των πολιτών και την ιδιοσυγκρασία τους.

[Σημ.: Στο βιβλίο «Το Κοινό Συμφέρον και πώς εξασφαλίζεται» παρουσιάζεται με τρόπο απλό και κατανοητό όλη η επιστημονική γνώση που χρειάζεται να έχουμε προκειμένου να κάνουμε το πολυπόθητο άλμα σε μία πολιτεία που είναι αγαθή και δίκαιη κι η οποία λειτουργεί για να προάγει την πρόοδο και την ευημερία των πολιτών της.]