Ο Ιππόδαμος για το πώς φθείρονται τα ήθη των ανθρώπων σε μία πόλη

Ο Ιππόδαμος είναι ένας αρχαίος πυθαγόρειος φιλόσοφος ο οποίος αν και δεν είναι εξίσου γνωστός όπως άλλοι, τα κοινωνικό-πολιτικά του έργα τον καθιερώνουν ως μία κορυφαία προσωπικότητα στο πεδίο των κοινωνικών επιστημών.

Ένα πρώτο δείγμα αυτής της εξέχουσας προσωπικότητας θα μοιραστώ μαζί σας εδώ για να γνωρίσουμε την βαθύτητα της σκέψης του αλλά και την σημασία που δίνει σε πράγματα και λεπτομέρειες που σήμερα μάθαμε να τα αγνοούμε, να τα αφήνουμε στην τύχη ή ακόμη χειρότερα να τα παραχωρούμε στα χέρια ανίκανων και φαύλων ανθρώπων.

Η πολιτεία είναι ένας οργανισμός που σκοπό έχει την τελείωσή του, ακριβώς όπως κι ο άνθρωπος. Κι όπως η τελείωση του ανθρώπου γίνεται δια της αρετής, έτσι κι η τελείωση της πολιτείας επιτυγχάνεται δια της καλλιέργειας κι εφαρμογής της αρετής.

Κάθε κοινωνικό σύνολο έχει την φυσική προδιάθεση, τον εκ γενετής προγραμματισμό να τείνει προς τελείωσή του και σε αυτήν την πορεία έχει την αρετή για βοηθό και σύμμαχο. Όπως γνωρίζουμε από τον Αριστοτέλη και την ανάλυσή του για τις ηθικές αρετές που οδηγούν τον άνθρωπο στην τελείωσή του, η αρετή είναι πρωτίστως θέμα ήθους, δηλαδή συνηθειών που έχουμε διαμορφώσει στην συμπεριφορά μας. Αν το ήθος αλλάξει, αλλάζει κι η αρετή μας, κι αν αλλάξει η αρετή μας αλλάζει η πορεία μας προς την τελείωση και την επίτευξη του σκοπού μας.

Αν λοιπόν έχουμε ως κοινωνία ξεκινήσει μία ορθή πορεία για την εξέλιξή μας κι έχουμε για βάση ορισμένα στοιχεία τα οποία ως πρώτες ύλες μπορούν να μας βοηθήσουν να προχωρήσουμε στην αρετή, αυτά δεν θα πρέπει να τα διαφυλάξουμε με κάθε τρόπο; Δεν θα πρέπει να αποτρέψουμε με κάθε τρόπο την αλλοίωση αυτήν που θα μας εκτρέψει από την αρετή και την εξελικτική μας πορεία;

Αναγνωρίζοντας αυτήν την ανάγκη, ο Ιππόδαμος έγραψε τα παρακάτω προειδοποιώντας μας για τους κινδύνους που μπορούν να παρουσιαστούν και οι οποίοι είναι ικανοί να στρέψουν τους ανθρώπους και τις κοινωνίες τους στον λάθος δρόμο.

«Τα ήθη διαφθείρονται κατά δύο τρόπους, είτε από εσωτερικά είτε από εξωτερικά αίτια. Εσωτερικά αίτια είναι η αποφυγή των λυπηρών πραγμάτων ή η προτίμηση των ηδονών. Διότι για την αποφυγή των λυπηρών πραγμάτων οι άνθρωποι δεν υπομένουν τους κόπους και για την επιδίωξη των ηδονών αποβάλλουν τα αγαθά. Διότι, για τους ανθρώπους οι κόποι φέρνουν τα αγαθά και οι ηδονές τα κακά. Λοιπόν, όταν έχουν έλλειψη αυτοσυγκράτησης και γίνονται μαλθακοί, εκθηλύνονται οι ψυχές τους και έχουν τάση να ξοδεύουν πολύ περισσότερα. Εξωτερικά αίτια είναι αν έρθει στην πόλη ξενικός πληθυσμός και ευημερεί με εμπορικές δραστηριότητες ή αν οι γείτονες της πόλης, όντας φιλήδονοι και τρυφηλοί, μεταδίδουν σε όσους τους πλησιάζουν τα δικά τους ήθη.

ΙΠΠΟΔΑΜΟΣ, ΠΕΡΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ

Βλέπουμε ότι ο Ιππόδαμος εντοπίζει δύο αίτια που στρέφουν προς τα κάτω την κοινωνία και την κατα-στρέφουν. Τα εσωτερικά και τα εξωτερικά. Για τα μεν εσωτερικά αίτια ευθύνεται αποκλειστικά ο τρόπος με τον οποίο διαχειρίζονται οι άνθρωποι την ενέργεια της ψυχής τους. Τα δύο βασικά κίνητρα που κατευθύνουν τις ανθρώπινες πράξεις είναι η λύπη και η ηδονή. Ό,τι κάνουμε το κάνουμε για να αποφύγουμε όσα θα μπορούσαν να μας προκαλέσουν λύπη και να αποκτήσουμε όσα θα μπορούσαν να μας προκαλέσουν ηδονή. Όμως αυτή η βασική, ενστικτώδης αντίδραση οδηγεί σε λάθος συμπεριφορές, διότι προσπαθώντας οι άνθρωποι να αποφύγουν τις λύπες αποκτούν μία έντονη απέχθεια για κάθε τι που θέλει κόπο, θεωρώντας ότι το να κοπιάσουν θα τους προκαλέσει λύπες, ενώ στην πραγματικότητα οι κόποι είναι αυτοί που μας φέρνουν τα αγαθά. Την ίδια στιγμή βλέπουμε ότι οι άνθρωποι κυνηγούν τις ηδονές με κάθε τρόπο προσπαθώντας να γεμίζουν διαρκώς με όσο το δυνατόν περισσότερες απολαύσεις την ζωή τους, θεωρώντας ότι έτσι αποκτούν την αληθινή ηδονή, ενώ στην πραγματικότητα απομακρύνονται από αυτήν και προετοιμάζουν το έδαφος για να τους βρει η λύπη κι ο πόνος. Αυτή η διαστρεβλωμένη στάση απέναντι στην ζωή και τα αγαθά που μπορεί να προσφέρει, γεννάει λάθος συμπεριφορές οι οποίες έχουν ως συνέπεια οι άνθρωποι να απομακρύνονται από το αγαθό και την αρετή. Κι αφού απομακρύνονται οι άνθρωποι, απομακρύνονται οι κοινωνίες και οι πολιτείες τους.

Για τα δε εξωτερικά αίτια στα οποία αναφέρεται ο Ιππόδαμος, νομίζω η επίδρασή τους πάνω στους ανθρώπους είναι πολύ πιο εμφανής από τα άλλα αίτια που αναφερθήκαμε παραπάνω και τα βλέπουμε τριγύρω μας σήμερα ολοένα και πιο έντονα. Αν ανακατέψεις νερό με μία μικρή έστω ποσότητα αλκοόλ, το νερό θα χάσει την καθαρότητα της γεύσης του, θα πικράνει και θα χαλάσει. Έτσι, κατά τον ίδιο τρόπο, αν ανακατέψεις έναν λαό που διατηρεί καθαρό το ήθος του από νόθα στοιχεία, με έναν λαό που έχει διαφθείρει τα ήθη του κι έχει απομακρυνθεί από τα αγαθά, τότε το «ακάθαρτο» στοιχείο θα υπερισχύσει και θα αλλοιώσει την «γεύση» που έχει ο λαός με το πιο καθαρό ήθος.

Έτσι, όταν έχεις να αντιμετωπίσεις έναν δυσκολοκατάβλητο λαό και θέλεις να τον θέσεις υπό τον έλεγχό σου, αρχικά θα πρέπει να του διαφθείρεις την αρετή από την οποία αντλεί την δύναμή του. Κι επειδή η αρετή πηγάζει όπως είπαμε από το ήθος που έχει ένας λαός, αυτό που πρώτα από όλα πρέπει να του αλλοιώσεις είναι τα ήθη του, τον τρόπο ζωής και την στάση ζωής που έχει. Ο καλύτερος τρόπος για να προπαγανδίσεις και να πουλήσεις σε έναν λαό έναν διαφορετικό τρόπο ζωής κι αντίληψης πραγμάτων από αυτόν που έχει συνηθίσει να ακολουθεί, είναι να του αλλάξεις την παιδεία, τα πρότυπα και την «παρέα». Και με την λέξη «παρέα» εννοώ να του βάλεις δίπλα του, μέσα του, κοντά του, ομάδες ανθρώπων που ακολουθούν άλλα ήθη, άλλες αξίες, οι οποίες είτε είναι αντίθετες από τις δικές του είτε είναι τέτοιες που να εξουδετερώνουν τις δικές του. Συναναστρεφόμενος με ανθρώπους που λειτουργούν με άλλο τρόπο από ότι εσύ κι ακολουθούν άλλα ήθη από ότι εσύ, είναι αναπόφευκτο ότι η αλληλεπίδραση που θα δημιουργηθεί θα αλλοιώσει την ποιότητα της αρετής σου και είναι πιθανόν να την εκτρέψει από τον δρόμο προς το αγαθό. Δείξε μου τον φίλο σου να σου πως ποιός είσαι, λέει η λαϊκή σοφία. Κατά τον ίδιο τρόπο που επηρεάζονται οι άνθρωποι από τους φίλους τους και τον κοινωνικό περίγυρο, με τον ίδιο τρόπο επηρεάζονται ομάδες ανθρώπων, λαοί και κοινωνίες, ειδικά όταν είναι ανυποψίαστοι ότι η επιρροή αυτή τοποθετήθηκε εσκεμμένα μέσα στο «σπίτι» τους, μέσα στην πατρίδα τους, για να τους αλλοιώσει και να τους καταστήσει πιο εύκολα ελεγχόμενους.

Αυτό κρατήστε το για όταν θα αρχίσετε να αναρωτιέστε τι συμβαίνει στην πατρίδα μας, διότι τότε το παραπάνω απόσπασμα του Ιππόδαμου θα είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για την ερμηνεία πολλών φαινομένων που συμβαίνουν.