Αναφερθήκαμε σε προηγούμενο άρθρο για το πώς η πολιτεία πρέπει να βρίσκει τον τρόπο να αναδεικνύονται οι άριστοι και οι αγαθοί και σε αυτούς να αποδίδει τις τιμές των πολιτικών δικαιωμάτων και των δημοσίων αξιωμάτων.
Σε αυτό το σύντομο κείμενο θα παραθέσουμε λίγα μικρά αποσπάσματα που εξηγούν περαιτέρω για ποιον λόγο μία πολιτεία πρέπει να είναι όσο γίνεται πιο προσεκτική με το ποιοι είναι αυτοί που έχουν εξουσία και αξιώματα.
Αρχικά ας δούμε το απόσπασμα του Ευριπίδη:
«Πολλές πόλεις σ’ αυτό εδώ καταβάλλονται, όταν κάποιος που είναι άνδρας πρόθυμος κι ενάρετος δεν κερδίζει περισσότερο από τους χειρότερους».
ευριπιδησ, εκαβη 306
Η πόλη που πέφτει σε αυτό το ολίσθημα βλάπτεται πολλαπλώς και ποικιλοτρόπως, καθώς όχι μόνο καταπατούν τα συμφέροντα της κοινωνίας οι κακοί πολίτες παίρνοντας την εξουσία στα χέρια τους, αλλά και οι άξιοι πολίτες απογοητεύονται όταν μπαίνουν στο περιθώριο και βλέπουν την αρετή να απαξιώνεται και την κακία να τιμάται.
«Οι κακοί, όταν αναλαμβάνουν αξιώματα, όσο περισσότερο ανάξιοι είναι, τόσο περισσότερο γεμίζουν από αφροσύνη και θράσος».
ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ, ΑΠ. 254 DIELS
Το ότι τα συμφέροντα της πόλης διατρέχουν μεγάλο κίνδυνο όταν τα ηνία περνάνε στους κακούς πολίτες, μας το τονίζει με έμφαση ο Αισχίνης σε αυτά τα δύο αποσπάσματα παρακάτω:
«Διότι νόμισε (ο νομοθέτης) ότι όποιος κακώς ρύθμισε τα θέματα του δικού του σπιτιού, σε παρόμοια κατάσταση θα φέρει και τα θέματα της πόλης».
Αισχινησ, κατα τιμαρχου 30, 55
«Αν ένας κακός χαρακτήρας πάρει μεγάλη δύναμη στα χέρια του, προκαλεί και μεγάλες συμφορές».
ΑΙΣΧΙΝΗΣ, ΚΑΤΑ ΚΤΗΣΙΦΩΝΤΟΣ 147, 537
Κι επειδή ακόμα και το πιο εκλεπτυσμένο σύστημα ελέγχου των αρχόντων (βλ. «Το Κοινό Συμφέρον και πώς εξασφαλίζεται«) δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς την βούληση των πολιτών, η επιτυχία ή όχι των ελεγκτικών θεσμών εξαρτάται εν πολλοίς από τους ίδιους τους πολίτες και τον βαθμό εγρήγορσης που έχουν απέναντι στην πονηράδα και την κακοδιοίκηση εκείνων που διαχειρίζονται τα κοινά, ώστε να τους θέτουν προ των ευθυνών τους και να παίρνουν την τιμωρία που τους αξίζει.
Για να συμβεί αυτό, η άμυνα των πολιτών πρέπει να διαθέτει τα κατάλληλα αμυντικά όπλα εκ των οποίων ο Δημοσθένης θεωρεί πρώτο και σημαντικότερο αυτό που αναφέρει στο παρακάτω απόσπασμα:
«Λοιπόν, μα τον Δία, είπα εγώ, έχουν επινοηθεί από τις πόλεις κάθε λογής μέσα, για να προφυλαχθούν και να διατηρηθούν, όπως χαρακώματα, τείχη, τάφροι και όσα άλλα είναι παρόμοια. Όλα αυτά γίνονται με την δύναμη των χεριών και επιπλέον χρειάζονται πολλά έξοδα. Όμως η φύση των μυαλωμένων ανθρώπων έχει μέσα της ένα κοινό μέσον προφύλαξης, που είναι για όλους καλό και σωτήριο, προπάντων όμως για τα πλήθη απέναντι στους τυράννους. Ποιο είναι λοιπόν αυτό; Η δυσπιστία. Αυτήν να την διατηρείτε, να την κρατάτε σταθερά. Αν την διατηρείτε, δεν υπάρχει φόβος να πάθετε κάτι φοβερό».
δημοσθενουσ, φιλιππικων 2, 71
Ακόμα κι όταν λοιπόν καταφέρνουμε να απομακρύνουμε τους αποδεδειγμένα κακούς από τα αξιώματα και την διοίκηση της πόλης, οι κεραίες των πολιτών θα πρέπει να παραμένουν ανοιχτές για να προφυλάξουν την πολιτεία έναντι της πιθανότητας να παρεκτραπούν ακόμη κι οι καλύτεροι από τους πολίτες στους οποίους εμπιστεύτηκαν αξιώματα.
Έτσι, ο αγώνας για το κοινό συμφέρον της πολιτείας δεν σταματάει ποτέ, απλά παίρνει διαφορετικές μορφές ανάλογα σε ποιους απευθύνεται. Η επιτυχημένη διαφύλαξή του είναι αποτέλεσμα τόσο της ανάδειξης των αρίστων έναντι των χειρίστων, όσο και της δυσπιστίας των πολιτών απέναντι σε όλους όσους συμμετέχουν στα κοινά.
Η δυσπιστία όμως είναι μόνο η αρχή στον αγώνα για την πάταξη του κακού που κυκλοφορεί μέσα στην πολιτεία, όπως εξηγεί ο Μένανδρος στο παρακάτω απόσπασμα:
«Αν βέβαια ο καθένας από εμάς πρόθυμα χτυπούσε όποιον αδικεί και έδινε την βοήθειά του θεωρώντας ότι είναι προσωπική η ζημιά που έχει γίνει και οι πολίτες συνεργάζονταν μεταξύ τους δυνατά, το κακό με τους κακούς δεν θα μας γινόταν μεγαλύτερο. Αντίθετα, αν είχαν την άγρυπνη από εμάς παρακολούθηση και την τιμωρία που τους ταίριαζε, ή βέβαια θα ήταν πολύ σπάνιοι ή θα είχαν λείψει».
μενανδροσ, απ. 542 κ.
Όταν λοιπόν οι πολίτες, εκτός από δύσπιστοι έναντι όσων μετέχουν της διοίκησης, αρχίζουν να παίρνουν προσωπικά το κακό που γίνεται σε κάθε συμπολίτη τους και συνεργάζονται μεταξύ τους για να το περιορίζουν, η πόλη τους θα γίνεται πανίσχυρη απέναντι στο κακό, αναγκάζοντάς το είτε να υποχωρεί θεαματικά είτε ακόμη και να εξαφανίζεται.
Όταν οι πολίτες υποστηρίζονται μεταξύ τους και στέκονται αλληλέγγυοι ο ένας στον άλλον, τότε γίνεται αυτό που λέει ο Σόλων και ξεριζώνεται από την πόλη η αδικία η οποία είναι ο πρόξενος όλων των κακών:
«Ο Σόλωνας, όταν τον ρώτησαν πώς θα μπορούσε να μην γίνεται έγκλημα στην πόλη, είπε: «αν όσοι ΔΕΝ αδικούνται αγανακτούν εξίσου με όσους αδικούνται».
ιωαννη στοβαιου, ανθολογιον
Κι όταν το κακό περιορίζεται δραματικά, δημιουργείται χώρος για να αναπτυχθεί το καλό μέσα στην πολιτεία και με την απουσία του κακού το καλό εδραιώνεται, η δικαιοσύνη λάμπει, το αγαθό πλημμυρίζει την πόλη και η ευδαιμονία κατοικεί ανάμεσα στους πολίτες.
Αναστάσιος Π. Συριανός 