Οι αρχαίοι Έλληνες σοφοί για την εξουσία που είναι ανάγκη να έχει ο λαός σε μία πολιτεία

Η εξουσία να δικάζει

Η πρώτη και πιο βασική εξουσία που πρέπει να έχει λαός σε μία πολιτεία είναι η δικαστική εξουσία. Ακόμα κι αν ο λαός δεν έχει καμμία άλλη εξουσία στην διάθεσή του, αυτή θα του ήταν αρκετή για να αντισταθεί στους άρχοντες που καταπατούν τους νόμους και διοικούν είτε παράνομα είτε ενάντια στο συμφέρον του δήμου. Ο Αριστοτέλης θεωρεί ότι με αυτήν την εξουσία στα χέρια του, ο δήμος έγινε κυρίαρχος της πολιτείας στην Αθήνα, διότι επειδή τα λαϊκά δικαστήρια ήταν τα όργανα που τελεσιδικούσαν για κάθε διαφορά και αμφισβήτηση κι ήταν κατ’ εξοχήν δημοκρατικά όργανα, οι αποφάσεις τους έτειναν υπέρ του λαού[1]. Αυτή η ρύθμιση του Σόλωνα αποδείχτηκε πως έδινε τεράστια δύναμη στον λαό, αφού μέχρι και για τις αποφάσεις των αρχών οι πολίτες μπορούσαν να ασκήσουν έφεση στο δικαστήριο και να ανατρέψουν εκεί ό,τι έβλαπτε τον δήμο[2]. Όταν ο δήμος των Αθηναίων συνειδητοποίησε το μέγεθος της πολιτικής δύναμης που αποκτούσε με την δικαστική εξουσία, έγινε ο αδιαμφισβήτητος κυρίαρχος της Αθηναϊκής πολιτείας.

Η δικαστική εξουσία, άσχετα από το αν έγινε κατάχρηση ή όχι από τους Αθηναίους, έδινε αναμφίβολα ένα πολύ ισχυρό όπλο στον δήμο προκειμένου να υπάρξουν ορισμένες «κόκκινες γραμμές» τις οποίες οι άρχοντες όσο διεφθαρμένοι κι αν ήταν να μην θέλουν να τις περάσουν από φόβο μην τιμωρηθούν από τα δικαστήρια. Ο Αισχίνης υπενθυμίζει στους Αθηναίους τις αποτρόπαιες πράξεις των Τριάκοντα τυράννων όταν έγιναν πιο ισχυροί από τα δικαστήρια και δολοφόνησαν πάνω από 1,500 πολίτες χωρίς καν να τους απαγγελθούν κατηγορίες στο δικαστήριο. Με αυτό το παράδειγμα ήθελε να πει ότι όσο τα λαϊκά δικαστήρια παραμένουν ισχυρός θεσμός της πολιτείας αποτελούν ταυτόχρονα και τον αδιαφιλονίκητο θεματοφύλακα του πολιτεύματος, αφού κανένας ποτέ μέχρι τότε δεν επιχείρησε να καταλύσει την δημοκρατία όσο η δύναμή του ήταν κατώτερη των δικαστηρίων[3].

Από αυτήν την άποψη, είναι πράγματι αναγκαίο να διαθέτει ο δήμος αυτήν την εξουσία, ούτως ώστε να μην υποταχθεί σε εκείνους που ασκούν την διοίκηση και να μην κινδυνεύει έτσι να χάσει και την ελευθερία του και να καταπατηθούν και τα συμφέροντά του. Αυτό το καταλαβαίνουμε καλύτερα, αν κάνουμε τις συγκρίσεις με την σημερινή εποχή. Σήμερα, η ασφάλεια που παρέχει στους πολιτικούς «άρχοντες» η στέρηση δικαστικών αρμοδιοτήτων από τον λαό είναι πασιφανής και αξιοποιείται στον μέγιστο βαθμό. Η θεσμική απουσία της κοινωνίας από την δικαστική λειτουργία και η «κηδεμονία» της τελευταίας από την Κυβέρνηση, σε συνδυασμό με το ακαταδίωκτο της ψήφου και την ασυλία, επιτρέπουν στους Κυβερνώντες οι οποίοι είναι και μέλη της Βουλής να διαπράττουν τα πλέον ειδεχθή εγκλήματα ενάντια στην κοινωνία και το έθνος που όλοι βλέπουμε και βιώνουμε, χωρίς να μπορούμε να αντισταθούμε θεσμικά.

Το συμπέρασμά μας λοιπόν είναι ότι όταν η δικαστική εξουσία ανήκει στους πολίτες, τότε μπορεί να αποτελεί θεσμικό καταφύγιο για τον αδικημένο και θεσμική ασπίδα του λαού ενάντια σε εκείνους που επιθυμούν να τον βλάψουν. Σε αντίθετη περίπτωση, όταν οι πολίτες στερούνται αυτής της δύναμης η έπαρση, η πλεονεξία και η αυθαιρεσία των αρχόντων θα είναι πολύ δύσκολο να αναχαιτιστούν και να εξουδετερωθούν προτού προκαλέσουν βλάβες στην πόλη.

Σημείωση: Η δικαστική εξουσία είναι μία μόνο από τις τέσσερις (4) αναγκαίες εξουσίες που πρέπει κατ’ ανάγκη να έχει ο δήμος, προκειμένου να μην υποδουλώνεται στους άρχοντες. Αν θέλετε να μάθετε ποιες είναι οι άλλες τρεις κατεβάστε δωρεάν την ομώνυμη εργασία μου πατώντας το εικονίδιο «Λήψη» παρακάτω.

---

[1] Αριστοτέλης, Πολιτικά 1274 a: «ἔοικε δὲ Σόλων ἐκεῖνα μὲν ὑπάρχοντα πρότερον οὐ καταλῦσαι, τήν τε βουλὴν καὶ τὴν τῶν ἀρχῶν αἵρεσιν, τὸν δὲ δῆμον καταστῆσαι, τὰ δικαστήρια ποιήσας ἐκ πάντων. διὸ καὶ μέμφονταί τινες αὐτῷ· λῦσαι γὰρ θάτερα, κύριον ποιήσαντα τὸ δικαστήριον [5] πάντων, κληρωτὸν ὄν. ἐπεὶ γὰρ τοῦτ’ ἴσχυσεν, ὥσπερ τυράννῳ τῷ δήμῳ χαριζόμενοι τὴν πολιτείαν εἰς τὴν νῦν δημοκρατίαν μετέστησαν». Επίσης Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία 9, 1: «τρίτον δὲ 〈ᾧ καὶ〉 μάλιστά φασιν ἰσχυκέναι τὸ πλῆθος, ἡ εἰς τὸ δικαστήριον ἔφεσις· κύριος γὰρ ὢν ὁ δῆμος τῆς ψήφου, κύριος γίγνεται τῆς πολιτείας».

[2] Πλουταρχος, Σολων 18,2: «οἱ δὲ λοιποὶ πάντες ἐκαλοῦντο θῆτες, οἷς οὐδεμίαν ἄρχειν ἔδωκεν ἀρχήν, ἀλλὰ τῷ συνεκκλησιάζειν καὶ δικάζειν μόνον μετεῖχον τῆς πολιτείας. ὃ κατ’ ἀρχὰς μὲν οὐδέν, ὕστερον δὲ παμμέγεθες ἐφάνη: τὰ γὰρ πλεῖστα τῶν διαφόρων ἐνέπιπτεν εἰς τοὺς δικαστάς. καὶ γὰρ ὅσα ταῖς ἀρχαῖς ἔταξε κρίνειν, ὁμοίως καὶ περὶ ἐκείνων εἰς τὸ δικαστήριον ἐφέσεις ἔδωκε τοῖς βουλομένοις».

[3] Αισχίνης, κατά Κτησιφώντος 235: «ἔνιοι δὲ καὶ αὐτοὶ τῶν τριάκοντα ἐγένοντο οἳ πλείους ἢ χιλίους καὶ πεντακοσίους τῶν πολιτῶν ἀκρίτους ἀπέκτειναν, πρὶν καὶ τὰς αἰτίας ἀκοῦσαι ἐφ᾽ αἷς ἔμελλον ἀποθνῄσκειν, καὶ οὐδ᾽ ἐπὶ τὰς ταφὰς καὶ ἐκφορὰς τῶν τελευτησάντων εἴων τοὺς προσήκοντας παραγενέσθαι. Οὐχ ὑφ᾽ ὑμῖν αὐτοῖς ἕξετε τοὺς πολιτευομένους; οὐ ταπεινώσαντες ἀποπέμψετε τοὺς νῦν ἐπηρμένους; οὐ μέμνησθ᾽ ὅτι οὐδεὶς πώποτε ἐπέθετο πρότερον δήμου καταλύσει, πρὶν ἂν μεῖζον τῶν δικαστηρίων ἰσχύσῃ;»